چت روم

تمندان، تمدنی کوچک در دل سنگ

از روزی که بشر پا به این کره خاکی گذاشته و زندگی را به صورت ابتدایی شروع كرد و تاکنون شاید در اوج پیشرفت و ترقی دارد، سنگ همراه در خدمت بشر به صورت های گوناگون بوده و هست. روزی برای انسان اولیه بعد از آب و غذا سنگ به عنوان جسمی سخت گاهی برای دفاع به عنوان سلاح و زمانی به عنوان پناهگاه و یا ابزاری مناسب برای ساخت سر پناه بکار می رفت و شاید گاهی هم به عنوان یک وسیله تزئینی و همین طورکه انسان این موجود متفکر و باهوش جلوتر رفت استفاده از سنگ نیز متنوع و بیشتر می شد.

گاهی از روی نادانی از سنگ بت تراشیده و پرستیده و گاهی از روی دانایی از سنگ به عنوان ثبت تاریخ خود بهره جست و با ترسیم نقاشی ها و سنگ نگاره هایی بر دیوار غارها و تخته سنگ ها سنگ را دفتر ثبت خاطرات زندگی اش کرد و بعد از اینکه با استخراج فلز از دل سنگ در زندگی خویش انقلابی بزرگ ایجاد کرد، با اختراع خط و نوشتار ثبت تاریخ خویش را در سنگ آسانتر و بهتر نمود.

اینها را گفتیم که از تفتان، این بزرگترین و زیباترین گنجینه و اثر طبیعی سنگی در استان سیستان و بلوچستان بگوییم و سرگذشت مردمی از تبار آریا را که به عنوان انسانهای باهوش و بافرهنگ تفتان را به عنوان محل زندگی خویش در زمانهای بسیار دور انتخاب کردند و همه زندگی آنها با سنگ گره خورده بود اما تاکنون کسی به صورت علمی در مورد تاریخ اسکان بشر در این نقطه کنکاشی نکرده ولی آنچه مسلم است این است که تفتان بخاطر موقعیت مناسب خود یکی از اولین مکانهای سکونت انسان به صورت دائم بوده است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه سیستان و بلوچستان، دامنه تفتان جنوبی روستای تمندان که تغییر یافته همان کلمه تمدن می باشد یکی از بزرگترین گنجینه های سنگی (سنگ نگاره های باستانی، سنگ نوشته های قلعه های سنگی و سنگرها و اتاقهای کنده شده در دل صخره) می باشد.

وقتی که از جاده تمندان بالا می‌رویم در دشت وسیعی در دو طرف جاده دیوارهای سنگی در چندین کیلومتر مربع جلب توجه می کند که چگونه زمینها را تسطیح و با ایجاد دیوارهای سنگی بندهای بزرگی ایجاد کرده و احتمالا با هدایت آبرفتهای فصلی و انتقال خاک حاصلخیز یکی از بهترین زمینهای کشاورزی در سطح وسیع را در دو طرف رودخانه بوجود آورده اند.

کمی بالاتر از این زمینها به تعداد زیادی از مکان هایی بر می خوریم که سنگها به صورت خاصی کنار هم و روی هم انباشته شده اند که اینها گورهایی هستند که متعلق به قبل از اسلام می باشند که به نظر می رسد مردگان را به صورت خاصی دفن و بر روی آن سنگهای بزرگ و کوچک را انباشته می کردند.

در سمت چپ زمینها در دره ای که دو کوه به هم چسبیده اما یکی سفید و دیگری سیاه مشرف به آن است چاه آبی با عمق کم با دیواره سنگی کنده شده که آب آن برای دامداری مناسب بوده و دو درخت انجیر در دو طرف چاه وجود دارد. در حوالی آن سنگ نگاره های باستانی وجود دارد که صحنه هایی از بزکوهی و شکار حیوانات را نشان می دهد.

کمی بالاتر که می رویم آثاری از گورستانهای قدیم و دوران اسلامی وجود داردکه مشهورترین آنها گورستان دز و تپه ولان می باشد که بر روی آنها تخته سنگ های صاف و طبیعی به رنگ تیره گذاشته شده که با هنرمندی و ظرافت خاصی در میان حاشیه های زیبا و نوشتن آیات قرآنی نه تنها مشخصات فرد متوفی بر آن نوشته شده بلکه نمایانگر زبان، دین و مذهب وی نیز بوده است.

در مسیر این رودخانه که از تفان سرچشمه می گیرد بر بالای کوهها در جاهایی آثاری از برج ها و باروهای سنگی وجود دارد که اکنون جز ویرانه ای از سنگهای بهم ریخته چیزی نمانده است و در چند نقطه هم سنگرهایی در دل صخره و ارتفاع خاصی کنده کاری شده که در هر یک از آنها چند جنگجو می‌توانستند جا بگیرند و مانع نفوذ دشمنان به سمت بالاتر باشند. ناگفته نماند سنگ نوشته های بر روی قبور دوران اسلامی اکثر مربوط به کسانی بوده که در جنگها و تهاجمات به شهادت رسیده اند که اکثرتهاجمات از سمت بلوچستان پاکستان امروزی و از سرزمین تحت عنوان هاران صورت می گرفته و معروف به لشکر سیاه پاد (سیاه پا) بوده و این نشان می‌دهدکه اقوام بربر بوده اند که پوشش لباسشان طوری بوده که ساق پایشان مشخص بوده و از نظر نژادی افرادی با پوستی به رنگ تیره بوده اند.

این تمدن سنگی تا بالاترین قله تفتان ادامه داشت که بر فراز قله اصلی که بعد از قله ای است که در حال حاضر دهانه خروج بخار گوگرد می باشد که در آنجا که مقداری صاف و مسطح است آثار و دیوار چینهایی به صورت منظم و تقریبا مستطیل شکل هستند که معروف به چهل محراب و چهل تن می باشند که محل برگزاری مراسم مذهبی خاص در دوره های مختلف بوده که اکثر مردم به آنجا نه به خاطر کوهپیمایی بلکه برای انجام مراسم دینی می رفتند و در آن جا چند روز مانده و حتی گوسفندی هم قربانی می کرده اند و د رنهایت در آنجا سنگی گرد و صیقلی و وزین وجود داشته به نام سنگ مراد یا همان سنگ آرزو که در پایان مراسم افراد آرزوهایشان را نیت می کرده و اقدام به بلند کردن سنگ مراد می کرده اند که اگر فرد و یا حتی فردی دیگر که وکالت از افراد می گرفته می توانسته سنگ را تا حدود کمر بلند کند عقیده بر این بوده که آرزویش برآورده و دعایش قبول می شود و در غیر اینصورت نه و شاید علت صاف و صیقلی بودن آن بخاطر این بوده که این سنگ به تناوب توسط افراد بالا و پائین می شده است.

این تمدن کوچک سنگی که سالها در مقابل تهاجمات دشمنان و عوامل طبیعی مقاومت کرده بود در سالهای اخیر انسانها با افکار و نیات گوناگون بر سنگ نوشته ها و قبور تاختند و هر یک این پیشینه مکتوب و مستند را از محل اصلی جابه‌جا کردند. یکی آنرا تزئین دیوار خانه اش کرد دیگری بخاطر آیات قرآنی تزئین دیوار مسجد و بعضی هم با سنگدلی تمام این سنگها را به کشورهای بیگانه فروختند تا به نوایی برسند و متاسفانه سنگهایی در دیوار خانه ها و مساجد بکار رفته بود بعد از مدتی تغییرات در ساخت و سازها صورت گرفت و به خاطر عدم آگاهی از ارزش فرهنگی این سنگها همه به عنوان سنگ لاشه و بی ارزش در دل زمین دفن شدند تا شاید سنگ های جدیدی که فاقد هر گونه ارزش فرهنگی و هنری هستند جایگزین آنها شوند و سنگ مراد که فکر نمی کرد با آن وزنی که داشت و در بالاترین نقطه قلعه پناه گرفته دستخوش این بی مهری و انسان به اصطلاح متمدن امروزی گردد و شاید توسط افرادی با آرزوهای بسیار بلند از فراز قله به زیر کشیده شد و به جای نامعلومی برده شد.

این بی توجهی به این میراث گرانبهای سنگی هنوز که فرهنگ ملی ما متولی دارد ادامه دارد و آن تعداد اندکی که از این میراث گرانبها باقی مانده شاید فریاد برمی آورد که حداقل اگر نمی توانید جلوی این غارت فرهنگی را بگیرید آنرا مستند و ثبت کنید.